Η πρόσφατη σύνθεση από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο νέων προτεινόμενων κανόνων (AI Act) για την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) αποτελεί ένα πρωτοποριακό βήμα στη διαχείριση των ηθικών διαστάσεων αυτής της μετασχηματιστικής τεχνολογίας, ιδίως σε κρίσιμους τομείς όπως η ενέργεια. Εάν εγκριθεί ο συγκεκριμένος νόμος θα αποτελέσει το πρώτο πλαίσιο μεγάλης κλίμακας για τη χρήση της ΤΝ σε παγκόσμιο επίπεδο.
Γράφει ο Σπύρος -Νικήτας Τσαμίχας*
Η συντριπτική ψήφος της Επιτροπής Εσωτερικής Αγοράς και της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών υπέρ της σύνταξης των πρώτων κανόνων για την ΤΝ αντανακλά τη δέσμευση για μια ανθρωποκεντρική και ηθική ανάπτυξη της ΤΝ στην Ευρώπη. Η κίνηση αυτή, καίριας σημασίας για τον τομέα της ενέργειας, αποσκοπεί να διασφαλίσει ότι τα συστήματα ΤΝ είναι διαφανή, ασφαλή, ανιχνεύσιμα, χωρίς διακρίσεις και φιλικά προς το περιβάλλον. Υπογραμμίζει ένα μέλλον όπου η τεχνητή νοημοσύνη στην ενέργεια ευθυγραμμίζεται με τις θεμελιώδεις ανθρώπινες αξίες και δικαιώματα, θεσπίζοντας διαφορετικά επίπεδα υποχρεώσεων για τους παρόχους και τους χρήστες με βάση το δυναμικό κινδύνου της ΤΝ. Για τον τομέα της ενέργειας, αυτό μεταφράζεται σε αυστηρούς κανονισμούς για συστήματα ΤΝ που ενέχουν απαράδεκτους κινδύνους για την ασφάλεια ή περιλαμβάνουν πρακτικές χειραγώγησης. Το πλαίσιο αυτό θα διασφαλίσει ότι οι εφαρμογές ΤΝ στην ενέργεια -από τα έξυπνα δίκτυα έως τα αυτοματοποιημένα συστήματα συναλλαγών- θα είναι ασφαλείς και ηθικές.
Οι ευρωβουλευτές τροποποίησαν ουσιαστικά τον κατάλογο των απαγορευμένων πρακτικών ΤΝ, ώστε να συμπεριληφθούν απαγορεύσεις για παρεμβατικές και διακριτικές χρήσεις της ΤΝ, οι οποίες είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τον τομέα της ενέργειας. Αυτό περιλαμβάνει τη χρήση της ΤΝ σε συστήματα βιομετρικής ταυτοποίησης εξ αποστάσεως σε πραγματικό χρόνο και προληπτικής αστυνόμευσης, τα οποία θα μπορούσαν να έχουν επιπτώσεις στην ιδιωτική ζωή και τα δικαιώματα των καταναλωτών σε πλαίσια διαχείρισης της ενέργειας. Οι εν λόγω κανονισμοί θα κατευθύνουν τις ενεργειακές εταιρείες προς πιο υπεύθυνες και ηθικές εφαρμογές ΤΝ.
Η ταξινόμηση της ΤΝ υψηλού κινδύνου περιλαμβάνει πλέον τομείς που θα μπορούσαν να βλάψουν την υγεία, την ασφάλεια, τα θεμελιώδη δικαιώματα ή το περιβάλλον, με άμεσο αντίκτυπο στον ενεργειακό τομέα. Τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που επηρεάζουν τους ψηφοφόρους ή χρησιμοποιούνται σε μεγάλες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης κατηγοριοποιούνται επίσης ως υψηλού κινδύνου. Για τον τομέα της ενέργειας, η επέκταση αυτή σημαίνει αυστηρότερη εποπτεία για εφαρμογές ΤΝ σε τομείς όπως η ανάλυση δεδομένων καταναλωτών και οι προβλέψεις της αγοράς ενέργειας.
Η έμφαση που δίνει ο νόμος στην ΤΝ γενικού σκοπού (general purpose AI), όπως τα παραγωγικά μοντέλα (π.χ. GPT), είναι κρίσιμη για τις εταιρείες ενέργειας που επενδύουν στην ΤΝ για ποικίλες εφαρμογές. Οι πάροχοι αυτών των μοντέλων ΤΝ πρέπει να διασφαλίζουν ισχυρή προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων και συμμόρφωση με τα περιβαλλοντικά πρότυπα. Πρέπει επίσης να γνωστοποιούν το περιεχόμενο που παράγεται από την ΤΝ, μια εντολή που θα μπορούσε να επηρεάσει την αλληλεπίδραση πελατών με βάση την ΤΝ και την αυτοματοποιημένη υποβολή εκθέσεων στον τομέα της ενέργειας.
Για την εξισορρόπηση της καινοτομίας και των δικαιωμάτων των πολιτών, ο νόμος προβλέπει εξαιρέσεις για τις ερευνητικές δραστηριότητες και τα στοιχεία ΤΝ ανοικτού κώδικα, που είναι απαραίτητα για την προώθηση της ανάπτυξης της ΤΝ στον τομέα της ενέργειας. Η προώθηση των ρυθμιστικών sandboxes θα επιτρέψει στις επιχειρήσεις ενέργειας να δοκιμάζουν λύσεις ΤΝ σε ελεγχόμενα περιβάλλοντα πριν από την ανάπτυξη, διασφαλίζοντας τη συμμόρφωση και την ασφάλεια.
Ο ενισχυμένος ρόλος του Γραφείου ΤΝ της ΕΕ (EU AI Office) στην παρακολούθηση της εφαρμογής των κανόνων ΤΝ, σε συνδυασμό με καταγγελίες για εξηγήσεις για τις αποφάσεις που λαμβάνονται από συστήματα ΤΝ υψηλού κινδύνου, θα διασφαλίσει μεγαλύτερη διαφάνεια και λογοδοσία στις εφαρμογές ΤΝ στον τομέα της ενέργειας. Η κίνηση αυτή είναι ζωτικής σημασίας για την οικοδόμηση της εμπιστοσύνης του κοινού στις ενεργειακές λύσεις που βασίζονται στην ΤΝ.
Ο νόμος για την ΤΝ σηματοδοτεί ένα σημαντικό βήμα στη ρύθμιση της ΤΝ, με βαθιές επιπτώσεις στον τομέα της ενέργειας. Καθώς η Ευρώπη πρωτοπορεί στην ηθική ανάπτυξη της ΤΝ, η ενεργειακή βιομηχανία αντιμετωπίζει προκλήσεις και ευκαιρίες. Η τήρηση αυτών των νέων κανονισμών θα απαιτήσει την αναπροσαρμογή των στρατηγικών ΤΝ, αλλά τελικά θα οδηγήσει σε πιο υπεύθυνες, διαφανείς και αξιόπιστες εφαρμογές ΤΝ στην ενέργεια. Αυτή η πρωτοποριακή νομοθεσία όχι μόνο διασφαλίζει τα θεμελιώδη δικαιώματα, αλλά και ανοίγει το δρόμο για μια βιώσιμη και ηθική ανάπτυξη με βάση την ΤΝ στον τομέα της ενέργειας.
* Σπύρος-Νικήτας Τσαμίχας, Ιδρυτής της Energon Green Solutions, Μεταπτυχιακός Φοιτητής Νομικής στο Πανεπιστήμιο του Μάαστριχτ
