Κάτω από ένα διαρκές μεταβαλλόμενο κλίμα, ο καιρός στην Ευρώπη γίνεται πιο ακραίος.Τι θα μπορούσε να φέρει αυτό το καλοκαίρι όσον αφορά τους καύσωνες, τις ξηρασίες, τις πλημμύρες και τις δασικές πυρκαγιές;Είναι προετοιμασμένη η Ευρώπη;

Γράφει ο Γεώργιος Μπακογιάννης
Χημικός Μηχανικός
Τι μπορούμε να περιμένουμε στο μέλλον, σύμφωνα με επιστημονικές προβολές και πόσο προετοιμασμένοι είμαστε να τα αντιμετωπίσουμε;
Επιβάλλεται να συμπεριληφθούν πλέον βέλτιστες πρακτικές, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά σε όλη την Ευρώπη.
Καύσωνες
Οι καύσωνες που είναι επικίνδυνοι για την ανθρώπινη υγεία —όπως οι καύσωνες του καλοκαιριού του 2022— γίνονται πιο συχνοί, μεγαλύτεροι και πιο έντονοι και θα συνεχίσουν να το κάνουν κάτω από όλα τα κλιματικά σενάρια και μοντέλα.
Στη νότια Ευρώπη, ειδικά, μπορεί να υπάρχουν περισσότερες από 60 καλοκαιρινές ημέρες , σύμφωνα με επιστημονικές αναφορές, κατά τις οποίες οι συνθήκες είναι επικίνδυνες για την ανθρώπινη υγεία — δηλαδή μεγαλύτερος αριθμός επιπλέον θανάτων και εισαγωγών στα νοσοκομεία, ειδικά μεταξύ ηλικιωμένων και ασθενών, εκτός εάν ληφθούν μέτρα προσαρμογής. Οι καύσωνες είναι τα πιο θανατηφόρα ακραία καιρικά φαινόμενα στην Ευρώπη και η αυξανόμενη ευπάθεια του ευρωπαϊκού πληθυσμού λόγω της γήρανσης και της αστικοποίησης απαιτεί επείγουσα εφαρμογή μέτρων για την πρόληψη απώλειας ζωών.
Πιο συχνές, ακραίες πλημμύρες
Οι έντονες βροχοπτώσεις, κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού αναμένεται να αυξηθούν στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, οδηγώντας σε αυξημένη συχνότητα πλημμυρών, ειδικά στη βορειοδυτική και κεντρική Ευρώπη. Είναι απαραίτητα μέτρα προσαρμογής για την προστασία της κοινωνίας και αποφυγή χειρότερων επιπτώσεων, όπως αυτές που προκλήθηκαν από τις πλημμύρες τον Ιούλιο του 2021 στη Γερμανία και το Βέλγιο.
Η έκθεση του πληθυσμού και των περιουσιακών στοιχείων σε αυτόν τον κίνδυνο συνεχίζεται με τη συνεχιζόμενη ανάπτυξη των πλημμυρικών πεδιάδων, θέτοντας συχνά σε κίνδυνο τους πιο ευάλωτους πληθυσμούς και εγκαταστάσεις. Μεταξύ 1980 και 2021, οι ζημιές λόγω πλημμύρων ανήλθαν σε σχεδόν 258 δισεκατομμύρια ευρώ και κατά μέσο όρο αυξάνονται κάθε χρόνο πάνω από 2%.
Πιο συχνές, έντονες ξηρασίες
Από το 2018,πάνω από τη μισή Ευρώπη έχει πληγεί από ακραίες συνθήκες ξηρασίας τόσο το χειμώνα όσο και το καλοκαίρι. Οι ξηρασίες του 2022 μείωσαν σημαντικά τις αποδόσεις σε καλλιέργειες όπως καλαμπόκι, σόγια και ελαιόλαδο.
Οι μακροπρόθεσμες κλιματικές προβλέψεις δείχνουν ότι η νότια και η κεντρική Ευρώπη θα γίνουν ακόμη πιο ξηρές και θερμότερες κατά τον 21ο αιώνα με καταστροφικές συνέπειες για τον αγροτικό τομέα. Οι συνολικές οικονομικές απώλειες σε όλους τους οικονομικούς τομείς που συνδέονται με την ξηρασία αναμένεται να αυξηθούν μέχρι το τέλος αυτού του αιώνα από τα σημερινά 9 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως, σε 25 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως με μέση αύξηση 1,5 βαθμούς Κελσίου (°C), 31 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως με μέση αύξηση στους 2°C υπερθέρμανσης και 45 δισεκατομμύρια ευρώ ανά θέρμανση με μέση αύξηση 3°C με βάση επιστημονικά σενάρια.
Πιο εκτεταμένες πυρκαγιές
Οι περισσότερες πυρκαγιές στην Ευρώπη προκαλούνται από ανθρώπινες δραστηριότητες, αλλά οι κλιματικές συνθήκες - ξηρές και ζεστές περίοδοι με ισχυρούς ανέμους - καθορίζουν την ένταση και τον αντίκτυπό τους. Οι δασικές πυρκαγιές επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη νότια Ευρώπη, αλλά και όλο και περισσότερο την κεντρική και ακόμη και τη βόρεια Ευρώπη. Η εποχή των δασικών πυρκαγιών του 2022 ήταν η δεύτερη χειρότερη από το 2000, με πάνω από 5.000 km2 (διπλάσια έκταση από το Λουξεμβούργο).
Σύμφωνα με το σενάριο της κλιματικής αλλαγής υψηλών εκπομπών, η νότια Ευρώπη, θα παρουσιάσει αξιοσημείωτη αύξηση στον αριθμό των ημερών με υψηλό κίνδυνο πυρκαγιάς. Ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν κοντά σε άγρια εδάφη και εκτίθενται σε υψηλά έως ακραία επίπεδα κινδύνου πυρκαγιάς για τουλάχιστον 10 ημέρες το χρόνο θα αυξηθεί από τώρα κατά 15 εκατομμύρια (+24%) σύμφωνα με το σενάριο υπερθέρμανσης του πλανήτη 3°C.
Αύξηση των ευαίσθητων στο κλίμα ασθενειών
Η ελονοσία θα μπορούσε επίσης να επανεμφανιστεί στην Ευρώπη λόγω της ευρείας παρουσίας του είδους κουνουπιών Anopheles που μπορεί να μεταφέρει την ασθένεια. Η αυξημένη βροχόπτωση και η παρουσία στάσιμου νερού δημιουργεί περισσότερο βιότοπο για τα κουνούπια και οι υψηλότερες θερμοκρασίες αυξάνουν τον ρυθμό τσιμπήματος των κουνουπιών και την ανάπτυξη του παρασίτου Plasmodium που προκαλεί ελονοσία.
Μερικά είδη που μεταφέρουν ασθένειες είναι ευρέως διαδεδομένα στην Ευρώπη (όπως τα τσιμπούρια που μπορούν να μεταδώσουν τη βορρέλιωση, ή την εγκεφαλίτιδα που μεταδίδεται από κρότωνες), ενώ άλλα είναι διεισδυτικά (όπως το Aedes albopictus γνωστό και ως κουνούπι τίγρης που μπορεί να μεταδώσει τον δάγγειο πυρετό).
Είμαστε προετοιμασμένοι για τα καινούρια δεδομένα;
Τι γίνεται με την προσαρμογή;
Η προετοιμασία των κοινωνιών μας για την κλιματική αλλαγή στην Ευρώπη καθοδηγείται από ένα πλαίσιο πολιτικής της ΕΕ (κυρίως τη στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και τη νομοθεσία της ΕΕ για το κλίμα) και τις εθνικές πολιτικές.
Ωστόσο, θα μπορούσαν να γίνουν περισσότερα για τη σύνδεση των πολιτικών προσαρμογής με τομεακές πολιτικές, όπως για παράδειγμα στην υγεία. Οι περισσότερες εθνικές πολιτικές προσαρμογής και στρατηγικές υγείας αναγνωρίζουν τις επιπτώσεις της θερμότητας στα καρδιαγγειακά και αναπνευστικά συστήματα.
Υπάρχει επείγουσα ανάγκη να αναβαθμιστεί η εφαρμογή μέτρων προσαρμογής, όπως η ενίσχυση του αριθμού των χώρων πρασίνου στις πόλεις όπου αποδεδειγμένα μπορούν να μειώσουν τις θερμοκρασίες.
Γεωργία
Απαιτείται επειγόντως προσαρμογή στη γεωργία. Οι αγρότες μπορούν να περιορίσουν τις δυσμενείς επιπτώσεις της επικίνδυνης θερμοκρασίας και της ξηρασίας προσαρμόζοντας τις ποικιλίες των καλλιεργειών, αλλάζοντας τις ημερομηνίες σποράς και αλλάζοντας τα πρότυπα άρδευσης. Χωρίς περισσότερη προσαρμογή, οι αποδόσεις και τα γεωργικά εισοδήματα προβλέπεται να μειωθούν στο μέλλον.
Πάνω από 4.500 πόλεις, κωμοπόλεις και δήμοι έχουν υπογράψει το Σύμφωνο των Δημάρχων για το Κλίμα και την Ενέργεια
Η εφαρμογή των μέτρων στην πράξη συμβαίνει συχνά σε υποεθνικό επίπεδο, επομένως η δέσμευση των τοπικών και περιφερειακών αρχών για προσαρμογή είναι ζωτικής σημασίας. Πάνω από 4.500 πόλεις, κωμοπόλεις και δήμοι έχουν υπογράψει το Σύμφωνο των Δημάρχων για το Κλίμα και την Ενέργεια, έχουν δεσμευτεί για δράση για την προσαρμογή και περισσότερες από 300 περιφέρειες και τοπικές αρχές έχουν υπογράψει τον Χάρτη της Αποστολής της ΕΕ για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή.