Ο τομέας της γεωργίας και της κτηνοτροφίας είναι ένας από τους πιο επικίνδυνους τομείς εργασίας στην Ευρώπη, με υψηλό επίπεδο ατυχημάτων που επηρεάζουν τη βιωσιμότητα των κλάδων αυτών και εν γένει τη βιωσιμότητα της βιομηχανίας. Τα τελευταία 10 χρόνια, υπήρξαν κατά μέσο όρο περισσότεροι από 500 καταγεγραμμένοι θάνατοι και περισσότερα από 150.000 μη θανατηφόρα ατυχήματα στον τομέα κάθε χρόνο (Eurostat, 2019). Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι υπάρχει σημαντική ανεπαρκής αναφορά τόσο των θανατηφόρων όσο και των μη θανατηφόρων ατυχημάτων στον τομέα σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Οι κορυφαίοι οκτώ παράγοντες στη γεωργία που οδηγούν σε θανάσιμο τραυματισμό είναι:
1. Μεταφορικά ατυχήματα (ανατροπή οχημάτων)
2. Πτώση από ύψος (από δέντρα, από στέγες)
3. Τραυματισμός από πτώση ή μετακίνηση αντικειμένων (μηχανήματα, κτίρια, δέματα, κορμοί δέντρων)
4. Πνιγμός (σε δεξαμενές νερού, δεξαμενές πολτού, σιλό κόκκων)
5. Χειρισμός ζώων (επίθεση ή σύνθλιψη ζώων, ζωονόσοι)
6. Επαφή με μηχανήματα (μη φυλασσόμενα κινούμενα μέρη)
7. Παγίδευση (υπό σύμπτυξη)
8. Ηλεκτρισμός (ηλεκτροπληξία)
Η υγεία των αγροτών είναι ένα βασικό ζήτημα στον πρωτογενή τομέα. Οι σχετικοί κίνδυνοι για την ασφάλεια και την υγεία στην εργασία υπογραμμίζουν τη σημασία της υγείας και των συνθηκών εργασίας στο πρωτογενή τομέα, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να καθορίζει κατευθυντήριες γραμμές για την προστασία των εποχιακών εργαζομένων, συμπεριλαμβανομένης της ασφάλειας και της υγείας τους. Πάνω από το 60% των εργαζομένων αναφέρουν περιοριστική χρόνια ασθένεια και υψηλά επίπεδα καρδιαγγειακών παθήσεων. Σύμφωνα με έρευνα της ΕΕ από το 2012, οι εργαζόμενοι στο γεωργικό τομέα κατατάχθηκαν σε υψηλότερο κίνδυνο από όλους τους άλλους τομείς. Η Eurostat αναφέρει επίσης ότι τα προβλήματα υγείας που σχετίζονται με την εργασία εμφανίζονται συχνότερα στον τομέα «γεωργία και κτηνοτροφία». Αυτό σχετίζεται με το γεγονός ότι λιγότερο ευνοϊκά χαρακτηριστικά της εργασίας, όπως η χειροκίνητη εργασία και οι άτυπες ώρες εργασίας, είναι πιο διαδεδομένα σε αυτούς τους τομείς. Ορισμένοι κίνδυνοι επηρεάζουν τους αγρότες, συμπεριλαμβανομένων κινδύνων που σχετίζονται με φυτοφάρμακα, μυοσκελετικών διαταραχών, ζωονόσων, καρκίνου του δέρματος, στρες και ψυχοκοινωνικά θέματα. Η ευρωπαϊκή έρευνα για τις συνθήκες εργασίας αναφέρει ότι το 57% των γεωργικών εργαζομένων αναφέρουν πόνο στην πλάτη, 55% πόνο στα άνω άκρα και 46% πόνο στα κάτω άκρα.
Ένας δυνητικός κίνδυνος, είναι αυτός που σχετίζεται με τα φυτοφάρμακα και τα οποία αποτελούν μείζονα επαγγελματική πρόκληση για τον αγροτικό τομέα, καθώς είναι δύσκολο να τεκμηριωθούν οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία των εργαζομένων στη γεωργία. Αυτό περιπλέκεται περαιτέρω και από την άτυπη φύση του αγροτικού εργατικού δυναμικού, το οποίο μπορεί να περιλαμβάνει αυτοαπασχολούμενους, εποχιακούς ή προσωρινούς εργαζομένους και μέλη της οικογένειας. Ωστόσο, σύμφωνα με μια σημαντική γαλλική μελέτη, οι αγρότες είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν ορισμένους τύπους καρκίνου από την υπόλοιπη κοινωνία λόγω της χρήσης φυτοφαρμάκων (μελανώματα +25% στους άνδρες και +22% στις γυναίκες λεμφώματα +47% στους άνδρες και +55% στις γυναίκες). Ο καρκίνος του προστάτη είναι επίσης διπλάσιος από τους αγρότες από τον γενικό πληθυσμό.
Παράγοντες οι οποίοι συντελούν στην αύξηση άγχους των αγροτών
1.Κλιματική αλλαγή - αβεβαιότητα και απρόβλεπτη κατάσταση: εποχικότητα, καιρός, ακραίες καιρικές συνθήκες, απώλεια καλλιεργειών, σχεδιαστικές προκλήσεις.
2.Οικονομικές πιέσεις όπως μειωμένη επιρροή των αγροτών στην αλυσίδα της αξίας των τροφίμων, εξασθενημένη διαπραγματευτική δύναμη έναντι μεγάλων λιανοπωλητών, μείωση των τιμών των γεωργικών προϊόντων και χαμηλότερα περιθώρια κέρδους.
3.Αυξανόμενες κανονιστικές και διοικητικές πιέσεις στην ασφάλεια των τροφίμων, στην υγεία και την καλή μεταχείριση των ζώων, βιοτεχνολογία και γενετικώς τροποποιημένοι οργανισμοί, περιβαλλοντικά πρότυπα, πρακτικές πολλαπλής συμμόρφωσης της κοινής γεωργικής πολιτικής (ΚΓΠ), μεταρρύθμιση της ΚΓΠ, και υλοποίηση της στρατηγικής «Farm to Fork» της Ε.Ε (μείωση αντιβιοτικών, χημικών φυτοφαρμάκων, λιπασμάτων, καθώς και βελτιωμένα πρότυπα καλής διαβίωσης των ζώων).
4.Αύξηση των καταναλωτικών και κοινωνικών απαιτήσεων για την παραγωγή τροφίμων, όπως αύξηση της ζήτησης για ποιότητα - αύξηση των ποιοτικών ετικετών και συστημάτων (βιολογικά τρόφιμα, πρακτικές καλής μεταχείρισης των ζώων και ζωοτροφών), με ενδεχόμενη μείωση της κατανάλωσης κρέατος και της παραγωγής.
5.Αγροτικός αγώνας και έλλειψη ελκυστικότητας της γεωργίας, όπου οι αγρότες θεωρούνται υπεύθυνοι για ηθικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Κακές συνθήκες εργασίας οι οποίες δε θεωρούνται ελκυστικές για πολλούς νέους.
6.Αναδυόμενες ασθένειες ζώων / φυτών / παρασίτων, όπως ο αντίκτυπος των ασθενειών στην παραγωγή. Αναδυόμενες και επανεμφανιζόμενες ασθένειες και παράσιτα που σχετίζονται με φυτά και ζώα, όπως αφθώδης πυρετός, Αφρικανική πανώλη των χοίρων, Xylella fastidiosa, σκαθάρι φλοιού στα δάση, καθώς και η επίδραση της ανθεκτικότητας στις ασθένειες.
7.Αγροτικό έγκλημα, όπως η κλοπή (μερικές φορές με βία ή απειλή βίας) ζώων, γεωργικών αγαθών και μηχανημάτων, αίσθημα ανασφάλειας, κόστος ασφάλισης και οικονομικές απώλειες από κλοπή.
Συστάσεις και μέτρα
1. Ανάπτυξη και σχεδιασμό νέων ψηφιακών τεχνολογιών ακριβείας και έξυπνης καλλιέργειας.
2. Προσαρμογή στις τεχνικές εκτίμησης κινδύνων για την ασφάλεια και την υγεία στην εκπαίδευση και πρόσβαση σε νέες τεχνολογίες π.χ αυτοματισμοί (plc).
3.Ενθαρρύνση ενεργά στη χρήση τεχνολογίας για την ενίσχυση της ασφάλειας μέσω της χρήσης έξυπνων αισθητήρων, χρήση του Διαδικτύου και του έξυπνου εξοπλισμού ατομικής προστασίας.
4.Προσαρμόζουμε στην εκτίμηση κινδύνου, το σχεδιασμό του χώρου εργασίας και τις πρωτοβουλίες ευαισθητοποίησης στις περιπτώσεις που προκαλούνται από την αλλαγή του κλίματος. Ειδικότερα, οι εκτιμήσεις κινδύνου πρέπει να ανταποκρίνονται μερικές φορές σε ακραίες περιβαλλοντικές συνθήκες από τη μια χρονιά στην άλλη.
5. Διεξαγωγή ειδικής έρευνας σε θέματα που σχετίζονται με την ασφάλεια και την υγεία στη γεωργία (π.χ τεχνολογίες που σχετίζονται με την ασφάλεια για την πρόληψη ατυχημάτων, αγροτικών μηχανημάτων και έξυπνων Μ.Α.Π).
6. Προώθηση της επικύρωσης στο εθνικό δίκαιο της Σύμβασης της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας για τη Γεωργία (και του παραρτήματός της για τους αυτοαπασχολούμενους) για την παροχή ενός ελάχιστου νομικού πλαισίου για την ασφάλεια και την υγεία στον αγροτικό τομέα, ιδίως όσον αφορά τους αυτοαπασχολούμενους.
7. Εξετάζουμε το ενδεχόμενο δημιουργίας ενός καθεστώτος εκπτώσεων για τον εξοπλισμό ΜΑΠ, λόγω του σημαντικού αριθμού θανάτων και τραυματισμών που προκλήθηκαν από την ανατροπή των αγροτικών οχημάτων (ιδίως ελκυστήρες).
Γεώργιος Μπακογιάννης
Χημικός Μηχανικός
